Zwemmen met walvishaaien in de Filipijnen

Een korte introductie: vis, walvis, of haai?

Lokaal in de Filipijnen bekend als Butanding, Tikitiki of Tuki, is de walvishaai de grootste vissoort ter wereld welke je treft in de tropische en warme wateren van onder meer de Filipijnen, Mozambique en Mexico. Zijn dieet bestaat uit plankton, krill en viseitjes en kan hiermee tot wel 15 meter groot worden. Ondanks zijn formaat is hij ongevaarlijk en wordt hij ook wel liefkozend de ‘Gentle Giant’ genoemd. Leuk weetje; de walvishaai is dus een haaiensoort en produceert eitjes. Deze eitjes worden niet gelegd, maar komen in het lichaam van het vrouwtje uit en worden geboren als kleinvolwassen diertjes.

Voor het vinden van geschikt voedsel leggen walvishaaien grote afstanden af en komen ze, ondanks hun solitaire karakter, seizoensgebonden samen in gebieden waar veel voedsel te vinden is. Vanwege deze seizoensgebonden aanwezigheid en hun volgzame aard, zijn walvishaaien zeer geschikt voor toeristische activiteiten. Zwemmen met walvishaaien is hierdoor wereldwijd de op één na grootste activiteit van op haaien gebaseerd toerisme. Met meer dan 500.000 toeristen per jaar, is het kleine vissersplaatsje Oslob op het eiland Cebu in de Filipijnen de grootste walvishaaienbestemming ter wereld. Maar komt deze aandacht ten goede van deze vriendelijke reus? Of houd je de uitbuiting van een beschermd diersoort in stand met een bezoek aan Oslob, of één van de andere bestemmingen in de Filipijnen waar walvishaaien voorkomen?

Walvishaai op rode lijst beschermde diersoorten

Tot eind jaren '90 waren walvishaaien in de Filipijnen het doelwit van visserij, waarna het dier in 1998 nationaal beschermd werd. Mede dankzij deze bescherming leven er momenteel bijna 2000 walvishaaien in de Filipijnen, de op één na grootste walvishaaienpopulatie ter wereld. De Gentle Giant wordt dan ook gezien als icoon voor toerisme en staat zelfs afgebeeld op het 100 Filipijnse peso biljet.

Echter is de wereldwijde walvishaaienpopulatie, mede door gerichte visserij in de Indo-Pacifische regio, de laatste 3 generaties met meer dan 50 procent afgenomen. Daarom staat de walvishaai al sinds 2016 op de IUCN rode lijst van bedreigde diersoorten.

Zonder goede beschermingsmaatregelen, blijven deze vriendelijke reuzen ernstig bedreigd met een onzekere toekomst.

Waar in de Filipijnen kun je duurzaam zwemmen met walvishaaien?

Er zijn drie locaties in de Filipijnen waar je kunt zwemmen met walvishaaien; Oslob, Donsol en Bohol. Alleen in Donsol kan dit geheel duurzaam en in een volledig natuurlijke omgeving, zonder dat de dieren worden verstoord in hun migraties. Op de overige locaties neem je deel aan een activiteit waarbij niet het dierenwelzijn, maar de directe inkomsten van de uitbaters het grootste belang heeft.

Zwemmen met walvishaaien bij Oslob

Een exacte reden waarom de walvishaaien vanuit migraties bij Oslob komen is onbekend. Lokale vissers ontdekten eeuwen geleden dat als ze de walvishaaien voerden, ze deze konden verplaatsen zodat ze het vissen niet zouden hinderen. Aan de linkerkant van de baai hingen ze daarom de visnetten uit en aan de rechterkant werden de walvishaaien gevoerd. Eind jaren ´90 werd de toeristische vraag ontdekt en ontstond het zwemmen met walvishaaien in de Filipijnen zoals we dat nu kennen.

De bestemming kwam in 2012 erg slecht in het wereldnieuws toen foto's verspreidden van een meisje dat aan het surfen was op een walvishaai. Strenge regels voor de omgang met de dieren werden ingevoerd, en langzaamaan herstelde het imago in de loop der jaren. Maar tegelijkertijd groeide de belangen van het toerisme en werd er enorm veel geld verdiend door de lokale overheden en andere belanghebbenden.

Bij Oslob worden de walvishaaien direct gevoerd met garnalen en vindt de interactie plaats in een gebied zo groot als een voetbalveld. Het zijn allemaal jonge mannetjes van 8 tot 9 meter, die wel zijn te porren voor een makkelijke, snelle hap. Op slechts tientallen meters van de kust varen kleine bootjes volgeladen met toeristen af en aan die elk hopen het perfecte plaatje te kunnen schieten onder water. Voorafgaand wordt men geïnformeerd over de do’s en don´ts tijdens het zwemmen met deze bijzondere dieren. Zo is het onder meer verboden om zonnebrand te dragen, dichter dan twee meter te komen of de haaien aan te raken.

Een quotum voor het aantal bezoekers is er nog steeds niet, wat vandaag de dag resulteert in gemiddeld 1370 bezoekers per dag. Of eigenlijk, per ochtend, want het circus is alleen open in de ochtend. En dan te bedenken dat er ochtenden zijn dat er tot 2500 tot 3000 mensen komen tijdens bijvoorbeeld Chinees Nieuwjaar of Pasen. 

Uit onderzoek van Lamave is gebleken dat meer dan 97 procent van de bezoekers de omgangsregels overtreedt, al dan niet onbedoeld. Dit ontstaat mede door de drukte gezien er tot 40 boten om één walvishaai kunnen varen. Een ander gevolg van de toeristenstroom is dat het gedrag van de dieren wordt beïnvloed, waardoor de walvishaaien in Oslob minder snel vermijdingsgedrag vertonen. Normaliter zou een walvishaai duiken of wegzwemmen bij boten en toeristen, maar hier zijn de walvishaaien geconcentreerd op het voedsel met vele littekens door boten en mensen als gevolg. Walvishaaien zijn migratiedieren, maar dankzij het voederen voelen zij de noodzaak niet meer om te migreren, waardoor ze afhankelijk zijn geworden van het voedsel en blijven hangen in Oslob. Ook is het kolossale walvishaaientoerisme oorzaak van de verslechtering van de biodiversiteit van de koraalrifen in de directe omgeving. Zo is er in Oslob een hogere bedekking met macroalgen en tot acht keer meer koraalverbleking. Resultaten van diverse onderzoeken tref je op de website van Lamave.

Zwemmen met walvishaaien bij Sumilon Island

Vlakbij Oslob, in het zuiden van Cebu, vind je ook het kleine Sumilon Island. Het eilandje is enkele vierkante kilometers groot en er staat één groot resort; het Sumilon Island Resort. Ook hier komen tijdens piekdagen duizenden Chinese en Koreaanse (dag)toeristen op af, waardoor het aanvoelt als een groot circus. Op Sumilon Island worden de walvishaaien ook direct gevoerd om ze te lokken, met negatieve gevolgen voor de migratie van deze bijzondere dieren. We raden aan om Sumilon Island te vermijden tijdens een reis naar de Filipijnen. Niet alleen voor het dierenwelzijn, maar ook omdat het simpelweg een slechte locatie is voor een verblijf, door de grote focus op de Aziatische markt.   

Zwemmen met walvishaaien bij Donsol

Donsol is gelegen aan de kust van de vulkanische Albay Province. De walvishaaien worden alleen in Donsol in de Filipijnen goed beschermd. Je treft ze hier namelijk in hun volledig natuurlijke omgeving aan, waardoor de beleving absoluut uniek en verantwoord is. Sterker nog, met je komst hier ondersteun je onderzoek om meer te leren over hoe we de dieren beter kunnen beschermen. De walvishaaien in Donsol zijn volgroeid met lengtes tot wel 15 meter en hebben een andere migratieroute. Zo wordt bijvoorbeeld een walvishaai uit Oslob nooit gespot in Donsol, en vice versa. 

Donsol is een favoriete plek voor walvishaaien, doordat de Donsol rivier hier uitmondt in zee en daardoor bijzonder veel plankton aanvoert. In tegenstelling tot walvishaaien die worden gevoerd zoals in Oslob en Bohol, reageren de walvishaaien bij Donsol wel op aanwezigheid van toeristen. Wanneer de walvishaaien hier worden gestoord tijdens het eten, vertonen ze vermijdingsgedrag door te duiken of van richting te veranderen. De vriendelijke reus tref je in Donsol alleen tussen december en juni, waar je tussen maart en mei de beste kans hebt op het spotten van deze bijzondere dieren. Bekijk ook onze voorbeeldreis Philippine Experience waar je o.a. Donsol aandoet.

"Vermijd Oslob voor walvishaaien; kies voor natuurlijk en verantwoord in Donsol"

Zwemmen met walvishaaien bij Lila op Bohol

Bohol is een van de populairste eilanden in de Filipijnen. Met de komst van een internationale luchthaven in 2018 op het eiland is toerisme sterk gegroeid vanuit bestemmingen als China en Zuid-Korea. En waar Oslob net even iets te ver is gelegen om met een dagtocht per boot over te steken, is het gelukt om de walvishaaien ook naar Bohol te lokken met direct voeren van de dieren. Sinds 2022 is het kleine plaatsje Lila in het zuiden van Bohol een nieuwe hub voor het zwemmen met walvishaaien. Hier tref je dezelfde omstandigheden als in Oslob; er zijn hordes toeristen, regels worden niet streng nageleefd en de dieren vertonen ander gedrag dan het natuurlijke. Vermijd ten alle tijden een bezoek aan Lila. 

Onzekere toekomst voor de walvishaai

Hoewel het walvishaaientoerisme uiteraard economische voordelen oplevert voor de lokale gemeenschap, is het belangrijk dat de impact op de walvishaaien niet wordt vergeten. De richtlijnen voor toerisme en de handhaving hiervan dienen te worden geactualiseerd en verbeterd. Zo pleit Undiscovered met lokale partners voor een quotum op het aantal toeristen en is het bijvoorbeeld een idee dat de toeristen de boot vast dienen te houden of in een aangewezen gebied blijven om drukte en belemmering voor de walvishaaien te verminderen. Ook het duiken bij Oslob en Lila zou verboden moeten worden, om de dieren meer kans te geven om weg te kunnen zwemmen van een te drukke oppervlakte.

Momenteel zorgt de minimumafstand en de slechte naleving hiervan voor een te hoge druk op de walvishaaien. Dit heeft aanzienlijke gevolgen voor dit wereldwijd bedreigde en nationaal beschermde dier. Het zou dus een prioriteit moeten zijn voor lokale en internationale touroperators, alsmede regionale overheden om het walvishaaientoerisme goed en effectief te reguleren, met name in Oslob dat een schoolvoorbeeld is voor niet duurzaam toerisme.

Zolang daar geen sprake van is, blijft de toekomst voor deze vriendelijke reus onzeker en hebben wij besloten geen activiteiten met betrekking tot walvishaaien aan te bieden op de bestemmingen Oslob en Bohol en ons actief in te zetten bij belanghebbenden om het tij te keren. 

Wil je zwemmen met walvishaaien in de Filipijnen? Overweeg eerst deze punten:

1. De walvishaai staat al sinds 2016 op de IUCN rode lijst van bedreigde diersoorten
2. Er komen jaarlijks meer dan 500.000 toeristen naar Oslob voor de walvishaaien, dat zijn er gemiddeld 1370 per dag (lees: ochtend)
3. Walvishaaien zijn migratiedieren en horen niet op dezelfde plek te blijven, met een eventueel bezoek aan Oslob en Lila verstoor je de natuurlijke migratie
4. 97% van de bezoekers bij Oslob overtreden (on)bewust de regels wat resulteert in gedragsverandering en zelfs littekens bij de dieren
5. Er is in Oslob tot 8 keer meer koraalverbleking met het walvishaaientoerisme als oorzaak
6. Bij Oslob worden de dieren gevoerd en vindt de interactie met tientallen boten plaats in een gebied zo klein als een voetbalveld, het is een circus